Διαφυλάσσοντας την αυτοεκτίμηση των παιδιών

 

 

Δρ Ευστράτιος Παπάνης

1. Δημιουργήστε περιβάλλοντα, καταστάσεις και συνθήκες για τα παιδιά σας, στις οποίες ξέρετε ότι θα κερδίσουν μικρές, αλλά αδιαμφισβήτητες επιτυχίες

2. Αναγνωρίστε τους το δικαίωμα να κάνουν λάθη, χωρίς να δεχτούν αναγκαστικά κριτική. Αλλά παράλληλα μάθετε τα να επιζητούν δίχως αρνητισμό την κριτική, που ξεκινά από την επισήμανση των καλών, πριν προχωρήσει στην ανάδειξη των σημείων, που επιδέχονται βελτίωση.

3. Μάθετε τα παιδιά σας να ισορροπούν ανάμεσα στην εξάρτηση, στην ένταξη σε ομάδες, στην αυτονομία και στην απομόνωση/αποξένωση/ μοναξιά. Το σημείο ισορροπίας των αντίρροπων αυτών δυνάμεων, αποτελεί την αρμονία για τη θεμελίωση της αυτοεκτίμησης

4. Εξασφαλίστε τους τη βεβαιότητα πως μπορούν να ελέγχουν, να οργανώνουν και να προβλέπουν τα γεγονότα τις ζωής τους

5. Δώστε τους πολλαπλές ευκαιρίες να δημιουργούν βαθιές φιλίες και κοινωνικούς δεσμούς στο σχολείο και έξω από αυτό, επειδή η αποδοχή από συνομηλίκους και η κοινωνική εμπιστοσύνη είναι από τους πιο σημαντικούς προγνωστικούς δείκτες της αυτοεκτίμησης. Το αίσθημα του ανήκειν, ανέκαθεν αποτελούσε το προπύργιο της υψηλής αυτοεκτίμησης.

6. Διευρύνετε τα κοινωνικά δίκτυα γεφύρωσης των παιδιών σας, αυτά που τα συνδέουν με πρόσωπα και εμπειρίες πέρα από την καθημερινότητα, την κοινωνική τάξη και το μορφωτικό τους επίπεδο.

7. Η κοινωνική σύγκριση, αν και αυθόρμητη, πρέπει να αποσκοπεί στην κατανόηση των ανθρωπίνων χαρακτήρων σε σχέση με τον εαυτό και των θετικών στοιχείων των άλλων και όχι στον ανταγωνισμό και στην υποτίμηση.

8. Τονίστε τα αυθεντικά στοιχεία της προσωπικότητας των παιδιών, δώστε έμφαση στα μη προσποιητά γνωρίσματα και επισημάνετε τα χαρακτηριστικά εκείνα, που δεν υιοθετούνται άκριτα από τις ομάδες, στις οποίες ανήκουν ή ενστερνίζονται, επειδή είναι του συρμού.

9. Μάθετε στα παιδιά σας τρόπους να διαχειρίζονται τα αρνητικά τους συναισθήματα, τα οποία θα πρέπει να μπορούν να σας εκφράσουν, δίχως φόβο και αναστολές.

10. Διατηρείτε ρεαλιστικές προσδοκίες από αυτά και ενισχύετε τα για τις απλές, καθημερινές νίκες τους.

11. Συνδέστε τον έπαινο με την επίτευξη. Μην ρίχνετε εύκολα τα ποιοτικά κριτήρια, στα οποία πρέπει να ανταποκριθούν, αλλά να είστε ευέλικτοι στις αξιολογήσεις σας. Η υπέρμετρη θετική ενίσχυση χωρίς προφανή αιτιολογία, οδηγεί στην αγνόηση της.

12. Μην παίζετε με τις ενοχές και τους φόβους, για να διασφαλίσετε επιθυμητές συμπεριφορές

13. Σε αντίθεση με τις ανταμοιβές, που τις λαμβάνουν, όταν είναι αποτελεσματικά, η αγάπη σας προς τα παιδιά πρέπει να δίνεται και να εκφράζεται χωρίς όρους

14. Μην σταματάτε να τα εμπνέετε και να τα εκθέτετε σε καταιγισμούς νέων πληροφοριών και ερεθισμάτων

15. Μην αγνοείτε την ψηφιακή ταυτότητα των παιδιών και να κατανοείτε επακριβώς το βαθμό έκθεσης τους στο διαδίκτυο. Παρακολουθήστε μαζί τους τα social media και τονίστε τους πως οι κίβδηλοι εαυτοί και η τυραννία της εικόνας επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση.

16. Μην τα εγκλωβίσετε στον φαύλο κύκλο της τελειοθηρίας και της αποφυγής δράσης, επειδή το αποτέλεσμα δεν θα είναι εξασφαλισμένο και απόλυτα ικανοποιητικό.

17. Αποθαρρύνετε χειριστικές συμπεριφορές και επικλήσεις στις ανασφάλειες, που αποβλέπουν στην ευμένεια και στη διασφάλιση ευνοϊκών συνθηκών.

18. Να δημιουργείτε προκλήσεις στα πλαίσια του εφικτού και να τα εξασκείτε στην υπευθυνότητα με σεβασμό και ευκαμψία.

19. Μάθετε τα να πειθαρχούν στα συναισθήματα, να αυτοκαθορίζουν τα θέλω τους, να αναστέλουν, εφόσον χρειάζεται, την άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών τους και να μπαίνουν στη θέση των άλλων.

20. Δώστε τους επιλογές, αλλά μην τα αφήνετε να χαθούν σε χαοτικές εναλλακτικές. Τα όρια είναι οι θεματοφύλακες της αυτοεκτίμησης των παιδιών σας.

21. Εγγυηθείτε τους ένα σταθερό και προβλέψιμο περιβάλλον, μέσα στο οποίο θα μπορούν να ξεδιπλώσουν τις ικανότητες και τις κλίσεις του

Με ποιους τρόπους οι δυσλειτουργίες του οικογενειακού περιβάλλοντος συσχετίζονται με την διαταρακτικότητα, παραπτωματικότητα ή/και την παραβατικότητα των παιδιών και των εφήβων. Μια σύνοψη

1. Κάθε φορά που οι βασικές ανάγκες των παιδιών για ασφάλεια, στέγαση, ιατρική περίθαλψη, σίτιση, υγιεινή, ένδυση, φροντίδα, στοργή, προγραμματισμό της καθημερινότητας, εκπαίδευση, παιχνίδι, σεβασμό, εξάσκηση της υπευθυνότητας, κοινωνικοποίηση, καλλιέργεια των δεξιοτήτων του δεν καλύπτονται είτε εξαιτίας των οικονομικών συνθηκών είτε λόγω προβλημάτων των οικογενειακών δυναμικών ή της προσωπικότητας των γονέων, οι πιθανότητες παρέκκλισης αυξάνονται.

2. Κάθε παιδί που θα χρειαστεί να διαπραγματευτεί την αγάπη και την αξία του ή θα πρέπει να αποδείξει κάτι για να τα κερδίσει, αποκτά συναισθηματικό έλλειμα με άμεσες συνέπειες για την αυτοεκτίμηση και την διαμόρφωση της προσωπικότητας του. Όταν το σύστημα δεν του παρέχει την αναγνώριση της μοναδικότητας του και τη σαφή δυνατότητα να ανελιχθεί, το σπρώχνει να αναζητήσει την ταυτότητα σε αλλότριες παρέες ή ομάδες, που θα στεγάσουν και θα εκμεταλλευθούν την τάση του να αφοσιωθεί και να υπακούσει

3. Σε οποιοδήποτε περιβαλλον παρατηρείται άγνοια, έκπτωση ή αδιαφορία για τις ηθικές αξίες, ανυπαρξία ή μη τήρηση κανονισμών, απρόβλεπτες συνθήκες, συνωστισμός και έλλειψη εξατομικευμένων ή ομαδικών οδηγιών η πιθανότητα για διαταρακτικότητα αυξάνεται δραματικά. Τραυματικές εμπειρίες κακοποίησης ή σεξουαλικής εκμετάλλευσης και βίας και μέθης είναι γνωστοί αιτιακοί παράγοντες μετέπειτα παραβατικότητας, όπως και το εγκληματικό προφίλ των γονέων ή συγγενών.

4.Όταν η προσωπικότητα των υπευθύνων για την ανατροφή των παιδιών είναι διαταραγμένη, νευρωσική, κυκλοθυμική ή ασταθής και οι γονείς, οι δάσκαλοι, τα αποδεκτά πρότυπα αδυνατούν να εμπνεύσουν, δίνοντας αρνητικά παραδείγματα, η συμπεριφορά των παιδιών τείνει να τους μιμηθεί.

5. Η κοινωνική μεταβολή, που προκαλεί ραγδαίες αλλαγές στη μορφή της οικογένειας και παράγει πολλαπλούς τύπους της (πυρηνική, μονογονεϊκή, μεικτή, από ομόφυλα ζευγάρια), αναγκάζοντας τους ενήλικες να αναλαμβάνουν πολλαπλούς ή ασαφείς ρόλους, η ολοένα αυξανόμενη ηλικία απόκτησης παιδιών, τα υπερφορτωμένα εργασιακά ωράρια, η εισβολή των επαγγελματικών υποχρεώσεων στην οικογενειακή και προσωπική ζωή, η ανεργία, η φτώχεια, τα δραματικά γεγονότα (μεταναστευτικά ρεύματα, πόλεμοι, πορνεία, εγκληματικότητα, ναρκωτικά) τα καταναλωτικά κίνητρα, οι συρμοί (μόδες), η ανεξέλεγκτη ψηφιακή δράση και το αλλοπρόσαλλο, μεταβαλλόμενο, ασυνεπές και χωρίς προσανατολισμό εκπαιδευτικό σύστημα, οδηγεί τα παιδιά στην υιοθέτηση ακραίων αντιδράσεων.

6. Η έλλειψη σταθερών και αποτελεσματικών πολιτικών ανατροφής από τους γονείς, οι παρατεταμένες απουσίες, η αδυναμία άσκησης ελέγχου, οι ασύνδετες ποινές, οι αστήρικτες, ανούσιες ή ακατάλληλες θετικές ενισχύσεις, η πλημμελής επικοινωνία και οι νοσηρές αλληλεπιδράσεις, ο ασπασμός αρνητικών στάσεων ζωής και η ανικανότητα επίλυσης προβλημάτων αποπροσανατολίζουν τα παιδιά και τα εξαναγκάζουν σε μίμηση εσφαλμένων προτύπων.

7. Τα καταθλιπτικά περιβάλλοντα ανατροφής, η υπερβολική ανελαστικότητα ή ελαστικότητα των γονιών και των εκπαιδευτικών, το έντονα εκπεφρασμένο συναίσθημα, η εύθραυστη ψυχική υγεία, οι επιφανειακά φροντισμένες αναπηρίες, οι παράλληλοι, μη διαδραστικοί βίοι των ζευγαριών, οι υπερβολικές ευθύνες, ο κακός οικογενειακός προγραμματισμός και η ατελής συμβουλευτική, η αποδυνάμωση των συγγενικών και φιλικών δικτύων συσχετίζονται με διαταρακτικότητα και αρνητισμό.

8. Πολλές φορές η διαταρακτική συμπεριφορά δεν είναι παρά μια προσπάθεια προσέλκυσης της προσοχής των ενηλίκων ή απόκτησης ρόλου και αποδοχής από τις ομάδες των ομηλίκων.

Παράγοντες ασφαλούς οικογενειακού περιβάλλοντος, που αποτρέπουν μη αποδέκτες συμπεριφορές των παιδιών

1. Ισχυροί δεσμοί σεβασμού, εμπιστοσύνης και αγάπης ανάμεσα στα μέλη των οικογενειών

2. Εναργείς και σαφείς επικοινωνιακοί τρόποι, δίχως παλινωδίες, πολυσημίες και αμφιβολίες

3. Εκπαίδευση στην επίλυση προβλημάτων και στη διαχείριση συγκρούσεων

4. Κοινές πολιτικές ανατροφής, διαπαιδαγώγησης και παρόμοιες στάσεις ζωής.

5. Μετριασμός έκφρασης αρνητικών συναισθημάτων, χαρακτηρισμών και υβριστικής γλώσσας. Εξάσκηση στο διάλογο και στη δημοκρατική επίλυση ζητημάτων.

6. Ενδελεχής έλεγχος των δραστηριοτήτων των παιδιών με παράλληλη παροχή εναλλακτικών και πρωτοβουλιών.

7. Συμμετοχή στον κόσμο και στις δραστηριότητες των παιδιών, κατανόηση του τρόπου σκέψης τους και ανάλυση των συναισθημάτων τους.

8. Άπλετος χρόνος για την αλληλεπίδραση με τα παιδιά (όχι μόνο ποιοτικός αλλά και ποσοτικός χρόνος). Καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, συμμετοχικότητας, συλλογικότητας και ενίσχυση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών προσωπικότητας.

9. Μείωση καταναλωτικών προτύπων και ελαχιστοποίηση της πίεσης για δραστηριότητες της μόδας. Διαρκείς μορφωτικές εμπειρίες και ερεθίσματα

10. Ποιότητα ζωής και καλή ψυχική υγεία

Τελική παρατήρηση

Ο χρόνος και η αυτοεκτίμηση Φαίνεται πως στο σύμπαν τίποτα δεν είναι ανεξάρτητο από την παρατήρηση του και πως οτιδήποτε παρατηρείται, σχεδιάζεται, ερευνάται ή ανακαλείται αυτόματα αλλάζει, υπό την επίδραση των προθέσεων του παρατηρητή. Ίσως αυτό να ισχύει και για τα υλικά σώματα, αλλά σίγουρα είναι μια αναμφισβήτη αλήθεια για τα ψυχολογικά και κοινωνικά φαινόμενα. Κοιτάξετε κατάματα το μέλλον και αυτό θα αλλάξει, ως δια μαγείας, τις εναλλακτικές του, επειδή ακριβώς φωτίσατε με το νου σας κάποιες από αυτές.

Αναλογιστείτε το παρελθόν και αμέσως η τωρινή επισκόπηση του θα μεταλλάξει τις αναμνήσεις σας. Μάθετε στο παρόν μια νέα πληροφορία, όπως ότι ο πατέρας σας δεν είναι ο βιολογικός γονιός σας ή ότι έχετε άγνωστα αδέρφια, που σας αναζητούν, και ενδεχομένως ή αντίληψη της ιστορίας σας και του οικογενειακού σας συστήματος θα τροποποιηθεί. Βιώστε μια εσχατολογική κατάσταση, όπως ένα πένθος, ασθένεια, γέννηση παιδιών και η αντίληψη για τα χθεσινά φοιτητικά ή στρατιωτικά σας προβλήματα μεταβάλλεται. Καταστρώστε ένα λεπτομερές σχέδιο και έξαφνα θα εμφανιστούν οι λεπτομέρειες, που θα το διακωμωδήσουν. Συγγραφείς του αφηγήματος μας καθώς είστε, στέκεστε δυναμικά και κριτικά μπροστά στις γραμμένες και στις λευκές σελίδες του μυθιστορήματος σας , και τις αλλάζετε διαρκώς, παραλείποντας λεπτομέρειες, εμπλουτίζοντας με γεγονότα που ποτέ δεν συνέβησαν, χρωματίζοντας το πραγματικό με την κοσμοθεωρία σας, φαντασιώνοντας περιστατικά και αντιδράσεις, ενσωματώνοντας τις ερμηνείες σας ακόμα και στην αναγνώριση των δρώντων προσώπων. Τίποτα δεν είναι τετελεσμένο. Ένα αέναο γράψε-σβήσε, ένα διαρκές αλισβερίσι με το χρόνο, ένα παιχνίδι του υποκειμενικού με το αντικειμενικό. Πώς αυτό διαμορφώνει την αυτοεκτίμηση μας; Πώς μπορούμε να διηγηθούμε τα έπη του εαυτού, ώστε να ενισχύσουμε την εικόνα μας; Πώς διαχειριζόμαστε τους παιδικούς λογισμούς, ώστε να ζωγραφίσουν με θετική ενέργεια τις εσωτερικεύσεις τους;