Ας μιλήσουμε για όρια

 

ΔΕΥΤΕΡΟ

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ 

Τρίτη 13 Ιουνίου 2023

Ας μιλήσουμε για όρια 

Δρ Ευστράτιος Παπάνης 

Η επίγνωση των ορίων μας είναι Σοφία 

Ίσως θα έχετε κατανοήσει ότι η πραγματική σοφία έγκειται στην επίγνωση των ορίων μας και όχι στην ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας και απεραντοσύνης του εγώ, που τόσο τεχνηέντως καλλιεργούν διάφοροι θιασώτες της τοξικής υπεραισιοδοξίας. 

Τούτο είναι αρκούντως απενοχοποιητικό, ώστε να εστιάζουμε ελεύθεροι από ουτοπίες στην εσωτερική μας παρακαταθήκη και να αφοσιωνόμαστε στην ποιοτική αναβάθμιση των εφικτών, δίχως να παρασυρόμαστε από τη φενάκη της απροσδιοριστίας και να βαυκαλιζόμαστε με την έπαρση της μεγαλοσύνης μας. 

Αν τελικά όλα στο Σύμπαν είναι ενιαία και αδιαίρετα, η ίδια η συνείδηση διασώζεται από το αέναο παιχνίδισμα ανάμεσα στην περιχαράκωση και στην επέκταση της ύπαρξης.

Τα όρια είναι εύκολο να προσδιοριστούν

Αναλογιστείτε σε ποιους τομείς αισθάνεστε άβολα, με ποιες σχέσεις σας αντιμετωπίζετε δυσκολίες, πού νιώθετε μειονεκτικά ή βιώνετε ανεπάρκεια και απευθείας θα ανακαλύψετε τις πτυχές της δράσης σας, στις οποίες τα όρια που θέσατε ήταν αχνά, δυσδιάκριτα, ασθενή ή αμφίβολα. 

Ο προσωπικός χώρος σας παραβιάστηκε, εξαιτίας της πλημμελούς διασάφησης των επιθυμιών σας, ενώ κάποιοι εκμεταλλεύτηκαν την έλλειψή τους ή απωθήθηκαν από αυτήν. 

Πολλοί, πάντως, δυσκολεύονται να τα θεσπίσουν, είτε επειδή πιστεύουν πως με την ενδοτικότητα γίνονται αποδεκτοί, είτε γιατί κατακλύζονται από ενοχές μετά από άρνηση, είτε εξαιτίας της αδιαφορίας τους για τις συνέπειες των πράξεων τους. 

Αν και είναι θεμιτό να λειαίνονται τα ακραία σημεία της προσωπικότητας, ώστε να μπορούν να συναφθούν κοινωνικές σχέσεις και δεσμοί, πολλοί άνθρωποι μαθαίνουν να υποχωρούν, να συμβιβάζονται, να αλλοιώνονται, πληγώνοντας τον ψυχισμό τους, επαιτώντας αναγνώριση και συναισθηματικά ανταλλάγματα. 

Τα όρια μπορεί να αναφέρονται στις διαπροσωπικές σχέσεις (αισθάνομαι άσχημα όταν με εκθέτεις μπροστά στα παιδιά), στην οικογένεια (η γιαγιά κρατώντας τα εγγόνια της επιβάλλει δικές της αρχές ανατροφής) στις εσωτερικές παρορμήσεις και ανάγκες (θα αναβάλλω τις διακοπές, για να παρακολουθήσω την επιμόρφωση, που θα απογειώσει την σταδιοδρομία μου), στον αναγκαίο για εμάς χώρο (δεν νιώθω βολικά με τον αυθορμητισμό του- με ενοχλούν τα συνεχή αγγίγματα του και το άνετο ύφος του) στις πεποιθήσεις και τα πιστεύω μας (αυτή είναι η άποψη μου για την έκτρωση), στην εργασία (δεν χαραμίζω το χρόνο μου για να συμμετέχω στη συνάντηση με το zoom το απόγευμα) την οικονομία (περιμένω από την εταιρεία να αναγνωρίσει τις υπηρεσίες μου και να μου δώσει αύξηση) στον χρόνο, που διαθέτουμε (δεν πρόκειται να περιμένω πάνω από δέκα λεπτά, αν αργήσεις στη συνάντηση μας) στα παιδιά ( δεν επιτρέπω τη χρήση του κινητού πάνω από δύο ώρες τη μέρα). 

Τα όρια παραβιάζονται εξαιτίας των «μεταμηνυμάτων», δηλαδή όταν συνυπάρχει ένα εμφανές κι ένα υπονοούμενο μήνυμα: ο γονιός που προτρέπει το παιδί του να μην επηρεάζεται από τις παρέες και τους φίλους, αλλά ο ίδιος διαρκώς ρωτάει την κόρη του τι βαθμό πήραν οι υπόλοιποι στην τάξη. 

Τα όρια είναι δύσκολο να διατηρηθούν, όταν διατυπώνονται σχιζοειδή μηνύματα (π.χ. δεν έχω τίποτα, είπε και χτύπησε την πόρτα με δύναμη φεύγοντας- σε αγαπώ, αλλά η στάση του σώματος είναι αμυντική). 

Τέλος, υπάρχουν και τα απαρέγκλιτα όρια (deal breakers), η παραβίαση των οποίων συνεπάγεται τη διάσπαση κάθε συμφωνίας, π.χ. αν καταλάβω ότι έχεις απιστήσει, θα φύγω την ίδια ώρα. Αν σηκώσει χέρι, θα πάω κατευθείαν στην αστυνομία. 

Οι απαρχές των ορίων: Από την ασάφεια του εαυτού στη μοναδικότητα.

Μπορεί το βρέφος αρχικά να κατανοεί μόνο τις ανάγκες του και να επιζητεί την άνευ όρων εκπλήρωσή τους, μη αναγνωρίζοντας καν την έκταση και τη χωρική διάσταση του εαυτού του, αλλά η μονιμότητα της ατομικότητάς του διασφαλίζεται δια της οριοθέτησης: Η σταθερότητα του προσώπου του, ανακύπτει ως αντίθεση προς την αλληλουχία, ως αντίβαρο στην μεταβολή, ως αντιδιαστολή στην επέλαση της χρονικότητας: Όλα γύρω εναλλάσσονται, το φως διαδέχεται το σκότος, το ψυχρό ακολουθεί το θερμό, η ικανοποίηση έπεται της δυσφορίας, τα ερεθίσματα βρίσκονται στην εμβέλεια της αντίληψης ή φεύγουν από το μυαλό. Τα μόνα διαρκώς παρόντα ίσως οι γονείς/φροντιστές του και ο νεοσχηματιζόμενος, αλλά έτι ακαθόριστος εαυτός. 

Η εγκαθίδρυση της λεκτικής ικανότητας λίγο αργότερα θα επικυρώσει τους ορισμούς και θα οικοδομήσει τις έννοιες. Έτσι, λοιπόν, γίνεται κατανοητό γιατί ο χρόνος και η επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας διαμορφώνουν για όσο ζούμε την ευκρίνεια και την αποτελεσματικότητα των ορίων, που θέτουμε. 

Πολλά χρόνια μετά, ο καθένας, όταν θα έχει απαλλαγεί από τις ψευδαισθήσεις της νεότητας και τον οργασμό της παραγωγικότητας και των σχέσεων, σε κάθε αναδρομή θα αναζητά εκείνο το κοινό στοιχείο, το όριο, που ένωνε και διαφοροποιούσε κάθε αποσπασματικό στοιχείο του εγώ, ώστε να το αναπλαισιώσει σε προσωπικό αφήγημα και ιστορία.

Οι συμπεριφορές των γονιών διδάσκουν στα παιδιά πώς να μην υπακούν στα όρια και στην πειθαρχία. Αυτό γίνεται φανερό στα παιδιά που επιδιώκουν να παίρνουν δίχως ευγνωμοσύνη, μη δίνοντας ή παραχωρώντας οτιδήποτε, σε εκείνα που απαιτούν την άμεση ικανοποίηση όλων των επιθυμιών και τη διαρκή προσοχή. Ταυτόχρονα, οι συνεχείς, αναίτιοι έπαινοι, η απάθεια και η έλλειψη ενσυναίσθησης, η υπερπληθώρα και η ακατάπαυστη παροχή υλικών αγαθών μαθαίνουν τα παιδιά να απαιτούν, χωρίς να το αξίζουν. 

Σε τι χρησιμεύουν τα όρια 

Αναδεικνύουν την ιδιαιτερότητα και προβάλλουν τη διαφορετικότητα των ανθρώπων. 

Αποτελούν το προστατευτικό περίβλημα, από πεποιθήσεις, αξίες, εμπειρίες, οι οποίες δεν επιτρέπουν στον απρόσκλητο να διεισδύσει, ενώ βοηθούν, όσους τα σέβονται, να δομήσουν τις προϋποθέσεις για ανέφελες διαπροσωπικές επαφές. 

Επεξηγούν και καθορίζουν τις νοηματοδοτήσεις μας, γνωστοποιούν στους άλλους τα στεγανά ή τις ανοχές και τις αντοχές μας, κοινοποιούν τη διαθεσιμότητα, φανερώνουν στον κόσμο τα αδιαπέραστα ή τα θελκτικά χαρακτηριστικά μας. 

Καταδεικνύουν τη θέση μας στην ιεραρχία. Έχει παρατηρηθεί ότι όσοι αισθάνονται ανώτεροι ή έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση παραβιάζουν συχνότερα τα όρια των υπολοίπων. Π.χ. αποφασίζουν σε ποιον αριθμό (ενικό ή πληθυντικό) θα απευθύνονται στον συνομιλητή, διαμορφώνουν το κλίμα της αλληλεπίδρασης κλπ. Κατ' αυτόν τον τρόπο η διαχείριση των ορίων συμβάλλει στα παιχνίδια εξουσίας, η οποία νοείται ως η συστηματική επιρροή μιας ισχυρής προσωπικότητας σε ομάδες ακολούθων. 

Εφόσον γίνουν εξ αρχής γνωστά στους άλλους εγγυώνται την προβλεψιμότητα των αντιδράσεων μας, αποκαλύπτουν τη σημασία των προτεραιοτήτων μας και θεμελιώνουν το αίσθημα της ασφάλειας, αποτρέποντας τις δυσάρεστες εκπλήξεις ή τις ανεπιθύμητες εξάρσεις. 

Τα όρια μπορούν να γίνουν αντανάκλαση των επιλογών και των προτιμήσεων, εφόσον αυτές προκρίνονται με υπευθυνότητα και αυτογνωσία. 

Τα όρια είναι είναι συνυφασμένα με την αυτό-φροντίδα και αποτρέπουν τους άλλους από το να μας εκλαμβάνουν ως δεδομένους. 

Τα ασαφή όρια είναι απόρροια χαμηλού αυτοσυναισθήματος, ενδοτικότητας και αμυντικής αυτοεκτίμησης, που παραπαίει, ανάλογα με τις επιθυμίες και την κουλτούρα των άλλων. Ο φόβος ανάληψης ευθύνης επιτρέπει να λαμβάνονται αποφάσεις έξω από το πρόσωπο, που αδυνατεί να περιχαρακώσει την αξιοπρέπεια του. Τα ευάλωτα άτομα δεν έχουν το σθένος να διαχωρίσουν τα θέλω, τις ανάγκες και τους στόχους τους από τις επιδιώξεις των αγαπημένων τους. 

Επίλογος 

Πολλοί είναι οι ψυχολόγοι και οι σύμβουλοι, που υπερθεματίζουν σχετικά με την έγκαιρη και σαφή διατύπωση των ορίων στην αρχή μιας αλληλεπιδραστικής σχέσης, θεωρώντας ότι δέον να τίθενται νωρίς, ώστε να προλαμβάνουν παρεξηγήσεις και ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Πιστεύουν μάλιστα πως, εάν χαθεί η ευκαιρία αυτή, μετά παγιώνονται μη εναργείς δυναμικές, που αντιστέκονται στην αλλαγή. 

Όμως, η ίδια η κοινωνία είναι μια φαντασιακή, επικοινωνιακή θέσμιση, που βασίζεται περισσότερο στην αλληλεγγύη, στην εμπιστοσύνη και στην συνεκτικότητα των μερών της, παρά στις οριοθετήσεις και στους κανόνες. Το ίδιο ισχύει και για τα άτομα, που με την ευρύτερη ακεραιότητα, ιδεολογία και κουλτούρα, μπορούν να εξελίσσονται,  δίχως να υπάρχει ανάγκη για επιμέρους διευθέτηση και για λεπτομερή δεοντολογικά πλαίσια. 

Σε τελική ανάλυση η ανθρώπινος βίος είναι ένα αέναο γίγνεσθαι, που επιχειρεί να αυτορυθμιστεί. 

Σημείωση 

Εάν πιστεύετε ότι αξίζει να διαδοθεί αυτή η προσπάθεια, κοινοποιήστε στους αγαπημένους σας το παρακάτω: 

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ 

ΑΡΘΡΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ, ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΣΤΟ ΕΜΑΙΛ ΣΑΣ

ΔΩΡΕΑΝ

ΕΓΓΡΑΦΗ: https://bit.ly/45JyzR5